Nằm trong hệ thống núi Yên Tử, khu vực sườn Tây Yên Tử có địa thế núi cao cảnh đẹp nên từ xa xưa, khu vực các núi này đã được các vị vua thời Lý – Trần quan tâm lựa chọn là nơi dựng chùa, tu tâm, tham thiền học đạo.  Nếu Đông Yên Tử là nơi Phật hoàng Trần Nhân Tông tu tập thì Tây Yên Tử là con đường Hoằng dương Phật pháp của ngài và các đệ tử. Trong những năm qua, việc nghiên cứu phát huy giá trị di sản văn hóa Phật giáo Trúc Lâm Yên đã được tỉnh Bắc Giang( cũ) đặc biệt quan tâm, chỉ đạo và đạt được nhiều kết quả tốt, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh

Con đường hoằng dương Phật pháp là một không gian văn hoá tâm linh quan trọng.

Không gian văn hoá là nơi tích hợp, tương tác và gắn kết giữa môi trường tự nhiên và môi trường văn hoá/nhân tạo. Đó là những nơi chốn, địa điểm, môi trường hỗn hợp trong đó có sự sáng tạo, sự tiến diễn các hoạt động văn hoá của con người, mà môi trường văn hoá là hạt nhân chủ đạo, yếu tố văn hoá được “vun trồng” và cắm rễ vào không gian vật lý 3 chiều, và không gian lịch sử 4 chiều (không - thời gian) để tạo nên chiều thứ 5 cho không gian văn hoá (chiều lịch đại).

Về cơ bản, các nhà khoa học tương đối đồng thuận đưa ra 4 tiêu chí xác định một không gian văn hoá hay vùng văn hoá: (1) Không gian địa lý liền khoảnh (liên tục); (2) có sự tương đồng về môi trường tự nhiên (địa hình, núi non, sông nước, khí hậu …); (3) có cộng đồng cư dân tụ cư từ sớm và liên tục phát triển, (4) có những đặc trưng về di sản văn hoá.

Về không gian văn hoá liên quan tới con đường hoằng dương Phật pháp của Trúc Lâm Tam Tổ còn phải đề cập tới chiều tâm linh, hay tính thiêng luôn có mặt trong không gian văn hoá Phật giáo. Trong chiều sâu tâm linh của các không gian văn hoá luôn bao chứa đức tin tôn giáo, tín ngưỡng của con người vào các lực lượng siêu nhiên, anh hùng văn hoá, anh hùng lịch sử với các hình thức thờ cúng thiêng liêng tại các thiết chế tôn giáo (đình, đền, chùa …). Có thể coi yếu tố tâm linh, tính thiêng là chiều thứ 6 của không gian văn hoá dù cho nó là vô hình. Khái nhiệm không gian văn hoá và môi trường văn hoá phân tích ở trên cần được sử dụng với tư cách là công cụ lý thuyết để triển khai đề tài khoa học liên quan tới Phật giáo Trúc Lâm ở Bắc Ninh.

Sáng tạo các sản phẩm du lịch để phát huy giá trị các di tích lịch sử văn hoá gắn với con đường Hoằng dương Phật pháp của Tam Tổ Trúc Lâm

Từ góc độ người cung ứng dịch vụ du lịch, một số nhà nghiên cứu cho rằng: “Du lịch văn hoá là toàn bộ các dịch vụ du lịch do con người tạo ra, các hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên văn hoá nhằm tạo ra sản phẩm du lịch mới lạ và khác biệt phục vụ nhu cầu thưởng thức, trải nghiệm, khám phá của du khách trong không gian và thời gian nhất định”. Định nghĩa trên cho ta thấy di sản văn hoá/di tích lịch sử văn hoá dù có giá trị đến đâu cũng vẫn chỉ là tài nguyên du lịch mà chưa phải là sản phẩm du lịch. Tài nguyên du lịch chỉ trở thành sản phẩm du lịch khi các doanh nghiệp kinh doanh du lịch sáng tạo các loại dịch vụ văn hoá đa dạng, các hình thức trải nghiệm có chất lượng trí tuệ góp phần làm gia tăng giá trị của một sản phẩm du lịch. Vậy sản phẩm du lịch tâm linh là sự cộng hưởng hay kết hợp giữa các giá trị văn hoá Phật giáo và các dịch vụ du lịch, hình thức trải nghiệm tâm linh khác biệt trong không gian văn hoá Phật giáo phía Tây Yên Tử.

Du lịch bao giờ cũng là sự khai thác các yếu tố vật chất cụ thể có thể cảm nhận được bằng các giác quan, trong đó thị giác đóng vai trò quan trọng hàng đầu. Do đó du lịch tâm linh phải dựa vào các sản phẩm tôn giáo cụ thể, vật chất mà không thể du lịch bằng trí tưởng tượng, dù rằng trí tưởng tượng cũng là yếu tố không thể thiếu trong hoạt động du lịch.

Đặc thù nêu trên đặt ra yêu cầu phải nghiên cứu phát hiện, xác định  và nhận diện giá trị hệ thống di tích lịch sử - văn hoá trên con đường hoằng dương Phật pháp phía Tây núi Yên Tử tạo cơ sở vật chất ban đầu cho việc sáng tạo ra các sản phẩm, tour, tuyến, điểm du lịch mang sắc thái riêng của tỉnh Bắc Giang. Chúng ta cần đặt du lịch tâm linh Tây Yên Tử trong thế đối sánh với không gian tâm linh Đông Yên Tử (Quảng Ninh) và Côn Sơn - Kiếp Bạc (Hải Dương) để có một hệ thống các sản phẩm du lịch tâm linh mang tính tổng thể.

Nhiệm vụ hiện nay là chính quyền địa phương và người dân, các bên liên quan như đơn vị kinh doanh du lịch cần phải thực hiện các hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị các di tích lịch sử - văn hoá gắn với Phật giáo phía Tây Yên Tử. Trong  đó hoạt động bảo tồn di sản văn hoá và phát triển du lịch, mô hình hợp tác Công - Tư cần được quan tâm thoả đáng để có thể huy động tối đa các nguồn lực tổng hợp trong xã hội cho các mục tiêu chung và có tác động tương hỗ. Về bản chất, hợp tác Công - Tư có mục tiêu khai thác tốt nhất lợi thế của các bộ ngành và các bên có liên quan để cùng nhau phát triển. Khối quản lý nhà nước có thể tạo ra cơ chế, chính sách khuyến khích và thúc đẩy sự phát triển du lịch văn hoá, ngược lại khối tư nhân có nguồn lực tài chính góp phần tạo đòn bẩy quan trọng để du lịch văn hoá nói chung, du lịch tâm linh của tỉnh Bắc Giang có bước đột phá mới.

Cần ưu tiên nghiên cứu các giải pháp phát triển loại hình du lịch thông minh trong giai đoạn 2020 đến năm 2030. Du lịch thông minh được hiểu là các hoạt động của các bên có liên quan trong việc ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông vào hoạt động du lịch nhằm mục tiêu thoả mãn tối đa nhu cầu hưởng thụ văn hoá, làm gia tăng sự hài lòng cho du khách, tăng cường hoạt động kinh doanh du lịch của các tổ chức, cá nhân, các doanh nghiệp du lịch để tạo ra hiệu quả quản lý các điểm đến du lịch, trường hợp nghiên cứu ở đây là các di tích lịch sử - văn hoá trên con đường hoằng dương Phật pháp của Trúc Lâm Tam Tổ để khai thác và phát triển du lịch khu vực này./.

Bảo Thoa